Tekstil, kimya, gıda gibi alanlarda faaliyet gösteren endüstriyel tesislerin ortam şartlarına göre algılama gereksinimleri farklılık göstermektedir. Bir endüstriyel tesiste yangın algılaması tasarımı yapılırken, tesise özgü proses kaynaklı ortam şartlarına ve olası bir yangının duman, sıcaklık veya alev kaynaklı olarak başlama şekline göre uygun algılama şekli ve buna uygun algılama cihazları seçilmelidir. Algılama tasarımında yanlış ürün seçimi, yangının zamanında algılanamaması sonucu tesise yayılması ile can ve mal kayıplarına yol açabilir.
Yanlış ürün seçiminin bir diğer olası sonucu da yangın algılama sisteminin hatalı alarmlar üretmesi ve bunun sonucunda sistemin güvenilirliğini yitirmesi olabilir. Bu yazıda, endüstriyel tesisler için farklı ortam özelliklerine uygun olarak kullanılması önerilen algılama çözümleri ele alınmıştır.
Zorlu ortam şartlarına en yaygın örneklerden biri, ortamda havada uçuşan toz bulunmasıdır. Örneğin gıda tesislerinde havada un tozu; tekstil tesislerinde pamuk, elyaf vb kaynaklı toz, mobilya üretim tesislerinde ahşap tozu, talaş kaynaklı toz, çimento üretim tesislerinde çimento tozu, metal işleme ve dökümhanelerde metal tozu bulunabilir.
Tozlu ortamda noktasal tip duman dedektörlerin kullanımı, hatalı alarmlara sebebiyet vereceğinden uygun değildir. Kuru toz olan, nemsiz ortamlarda aktif hava çekmeli duman dedektörleri kullanılıp belli aralıklarla ters hava üflemesi yapılarak örnekleme deliklerinin ve boruların tıkanması önlenebilir.
Tozlu ortamda nem de varsa, toz yapışkan olacağından bu çözüm uygun olmayacaktır. Bu durumda kablo tipi sıcaklık dedektörleri veya toz ile dumanı ayırt edebilen özel tip ışın dedektörleri kullanılması değerlendirilmelidir.
Metal tozu bulunan ortamlarda aktif hava çekmeli duman dedektörü özel metal filtreleri ile kullanılarak algılama çözümü sağlanabilir.
Bir diğer zorlu ortam şartı, ortamda proses kaynaklı buhar ya da duman olmasıdır. Sıcak su ile yıkama yapılan hayvancılık tesisleri gibi üretim alanlarında ortamda buhar bulunabilir. Kaynak yapılan atölyelerde, davlumbaz sistemi yoksa kaynak dumanı tavan kotuna kadar yükselebilir. Ortamda proses kaynaklı buhar veya duman varsa, duman algılaması hatalı alarmlara sebebiyet vereceğinden uygun değildir.
Böyle ortamlarda kablo tipi sıcaklık dedektörleri ile algılama doğru çözüm olacaktır. Kablo tipi sıcaklık dedektörü için ürün seçiminde aktivasyon sıcaklığının, ortamın maksimum sıcaklığına uygun olmasına dikkat edilmelidir.
Petrokimya tesislerinde ortamdaki yanıcı / parlayıcı materyallerin doğrudan alevlenmesi ile yangın başlangıcı olabilir. Örneğin, boya fabrikalarında solvent kaynaklı yangınlar doğrudan alevlenme ile başlayacağı için buralarda yanıcı / parlayıcı malzemeleri görecek şekilde alev dedektörü kullanılması erken algılama için en uygun çözümdür. Alev dedektörleri, alevi algıladıkları dalga boyuna göre UV, IR, UV/IR, IR3 gibi farklı sensör tiplerinde olup, ortamdaki malzemeler ve ortamın özelliğine göre doğru ürün seçilmelidir.
Örneğin, sadece UV sensörlü alev dedektörleri güneş ışığına, yıldırım ışımasına, kaynak ışığına, elektrik arkına ve halojen lambalara aşırı duyarlı olacağından yanlış alarm üretmemesi için bu faktörlere doğrudan maruz kalacak şekilde uygulanmamalıdır; dış ortamlarda UV sensörlü dedektör kullanılmamalıdır.
IR3 sensörlü alev dedektörleri hidrokarbon / eş zamanlı hidrojen-hidrokarbon yangını riski olan yerlerde kullanıma uygundur. UV/IR sensörlü alev dedektörleri hidrokarbon temelli yakıt ve gaz / hidroksil / hidrojen / metal / inorganik vb. kaynaklı yangın riski olan yerlerde kullanıma uygundur.
Toz toplama sistemleri, planya tezgâhları, paletleme tesisleri, kırıcılar, elevatörler, konveyör hatları, ebatlama üniteleri gibi proseslerde oluşacak tesislerde kıvılcımlar yangın ve patlamalara sebep olabilir. Bu riske önlem olarak, bu gibi proses hatları kıvılcım ve sıcak parçacıklara karşı özel algılama ve söndürme sistemleri tarafından korunmalıdır.
Uzun mesafeli konveyör hatları boyunca, uzun kablo galerileri / tünelleri boyunca, çatılardaki güneş panellerinde, tozlu ve kirli büyük üretim alanlarında, ex ortamlarda, fırın ve kazan gibi sıcaklığın yüksek olduğu alanlarda, enerji santrallerinde, geniş alana yayılan tank çiftlik alanlarında fiberoptik kablo tipi sıcaklık algılaması çözümü kullanılabilir.
Normal kablo tipi sıcaklık algılamasından çok daha uzun metrajlarda kullanılabilen fiberoptik kablo tipi sıcaklık algılaması ile bir yangının başlangıç noktası yüksek bir hassasiyetle tespit edilebilir, tek bir kablo üzerinde çok sayıda yangın bölgesi (zonu) tanımlanabilir.
0°C’nin altındaki soğuk oda uygulamalarında bu derecelere dayanımlı özel kablo tipi sıcaklık dedektörleri kullanılabilir. Soğuk odalar için ayrıca emiş noktalarında donmaya karşı özel ısıtma çözümüne sahip aktif hava çekmeli duman dedektörleri ile algılama çözümü de değerlendirilebilir.
Yüksek tavanlı depolarda, duman algılaması için noktasal duman dedektörü kullanımı, algılamanın gecikmesi ve bakımlarda dedektörlere erişimin zorluğu sebeplerinden dolayı uygun değildir. Bu gibi alanlarda aktif hava çekmeli duman dedektörü çözümü veya ışın tipi duman dedektörü çözümü uygundur.
Işın tipi duman dedektörü uygulamasında ışını engelleyebilecek hareketli vinç gibi engellerin olmamasına ve dedektörün kirletilmemesi için ortama dışarıdan kuş girmeyeceğinden emin olunmalıdır. Depolarda, genel mahal algılamasının yanı sıra, raf yüksekliğinin 10m’yi aştığı yerlerde, aktif hava çekmeli duman dedektörlerinin borularını raf içerisinden götürerek ilgili standartlara uygun şekilde raf algılaması da yapılması gereklidir.
Tesisteki doğalgaz hattında bağlantı noktalarında olabilecek yanıcı/patlayıcı gaz sızıntısına önlem olarak bu noktalarda doğalgaz (metan) dedektörleri bulunmalıdır. Akü şarj alanlarında, şarj esnasında oluşan yanıcı hidrojen gazını algılamak için havadan hafif olan hidrojen gazının yükselip birikeceği noktada hidrojen gaz dedektörü kullanılmalıdır. Akü şarj alanının üzeri açıksa ve gazın birikebileceği böyle bir tavan yapısı yoksa, gaz dedektörünün algılama yapabileceği uygulamaya yönelik bir imalat yapılması gerekebilir.
Patlayıcı madde bulunan veya patlama olasılığının yüksek olduğu, tehlikeli bölge olarak sınıflandırılmış ortamlarda kullanılacak algılama cihazları; ortamın zone, ekipman grubu, kategori, patlayıcı tipi, patlama yüzey sıcaklığı gibi bilgilerine uygun olacak özellikte seçilmeli ve ATEX gibi kuruluşlarca sertifikalandırılmış olmalıdır. Ex cihazın koruma tipine göre, tesisatı da bu koruma tipine uygun yapılmalıdır.
Bir endüstriyel tesiste meydana gelecek yangın, can kayıplarına neden olabileceği gibi, tesiste meydana gelecek hasarlar ve üretim yapmadığı sürenin uzunluğu da milyonlara varan maddi zarara yol açabilir. Tesisin yangına karşı standartlara uygun ve en doğru şekilde korunması can ve mal kayıplarını önleyecektir.
